اردبیل مرکز شهرستان اردبیل و استان اردبیل است که در منطقهٔ شرقی آذربایجان ایران قرار دارد.

.

اَردَبیل (نام باستان: اورتا ائل، ) یکی از کلان شهرهای ایران و مرکز استان اردبیل در شمال غربی این کشور است. این شهر در قبل و پس از اسلام مدتها مرکز آذربایجان بوده است.

واژهٔ اردبیل یک واژه ترکی آذربایجانی است که ریشه از واژه «آورتا» (در ترکی به‌معنی وسط که تبدیل به «ارد» شده‌است) و «وائل» به معنی شهر تشکیل شده‌است.

شهرت و اهمیّت اردبیل تنها از آن جهت نیست که چند تن از پادشاهان ایران آن شهر را قرارگاه خود ساختند، بلکه از آن لحاظ است که این منطقه و اهالی و مفاخر آخر آن نقش اساسی و غیر قابل انکاری در گسترش مذهب تشیع در ایران زمین داشته اند ، و همچنین  شیخ صفی‌الدین اردبیلی، از این جا برخاست و در همین‌جا به خاک سپرده شد.

با ظهور شیخ صفی‌الدّین و خاندان صفوی، اردبیل اعتبار ویژه‌ای یافت، به طوری که این شهر در زمان تیمور، دارالارشاد و در زمان سلاطین صفوی با عنوان دارالامان از جایگاه خاصّ سیاسی، اجتماعی و فرهنگی برخوردار گردید. حکومت صفوی بسیاری از هرج و مرج‌ها را که در ایران وجود داشت، برانداخت و یک حکومت قوی و مذهبی را پایه‌گذاری کرد که به گفته بسیاری از کارشناسان تاریخ، تشکیل دولت متمرکز یکی از مهم‌ترین وقایع تاریخ ایران به شمار می‌آید.

منطقهٔ اردبیل

                      حداقل از هزارهٔ ششم قبل از میلاد مسکونی بوده‌است .و جزو معدود نقاط ایرانی میباشد که از همان ابتدا بصورت شهر نشینی ساخته شده ، براساس پژوهش، سراسر منطقه از تپه‌های باستانی پوشیده شده‌است. کاوش‌های مقدماتی در برخی از نواحی اردبیل به ویژه در قسمت‌های شمالی و شرقی آن نشان می‌دهد که اردبیل از کانون‌های مهم فرهنگ مگالی تیک یا سنگ افراشتی بوده‌است. مردم مگالی تیک شرق آذربایجان که ماهیت قومی آن‌ها می‌باید از عناصر کاسی و هوری بوده‌باشد، ده‌ها اثر مگالی تیک پرارزش از خود به یادگار گذاشته‌اند. یافته‌های اخیر در محوطهٔ باستانی شهر یئری بین اردبیل و مشگین‌شهر، پرتو تازه‌ای به تمدن و فرهنگ هشت هزارسالهٔ اقوام ساکن در اردبیل و اطراف آن افکنده‌است و انتشار نتیجهٔ این یافته‌ها می‌تواند ارتباط تمدن و فرهنگ مگالی تیک اردبیل را با دیگر مناطق ایران و آذربایجان تاریخی و قفقاز و شرق آسیای صغیر مشخص کند. تصاویر هیکل‌های سنگی شهر یئری با تصاویر هیکل‌ها و سرهای آدمیانی که بر روی اجاق‌های نعل اسبی ایغدیر (ایگدیر در شمال شرقی ترکیه در نزدیکی مرز ایران و ارمنستان) نقش بسته، شباهت تام دارد. آثار یافت شده درموزهٔ باستان‌شناسی اردبیل قرار دارند

واژهٔ اردبیل یک واژه ترکی است که ریشه در اوستایی دارد که از واژه «آرتا» (به‌معنی مقدس که در فارسی میانه تبدیل به «ارد» شده‌است و در کلماتی نظیر اردشیر، اردوان ، اردستان، اردکان آمده‌است) و «ویل» به معنی شهر تشکیل شده‌است. وسعت این شهرستان ۳۸۱۰ کیلومتر مربّع است و چهرهٔ عمومی شهرستان اردبیل متأثّر از ارتفاعات کوهستان‌های ساوالان (سبلان)، باغرو (تالش) و بزغوش است که این عوامل طبیعی سبب محصور شدن آن شده‌اند. اردبیل از مناطق با اهمیّت ایران به شمار می‌آید و دارای آثار و ابنیّه تاریخی و جاذبه‌های طبیعی بسیار زیادی است.

جمعیت :

این شهر مرکز شهرستان اردبیل می‌باشد. جمعیت محدوده اردبیل در سال ۱۳۹6 خورشیدی حدود 752000 نفر رسید . اردبیل از شهرهای باستانی و تاریخی ایران است.

سیستم لوله کشی :

اردبیل، اولین شهر ایران از لحاظ لوله کشی آب شرب می‌باشد. تاریخ این لوله کشی حدودا به سال 901 معطوف می‌گردد. بطوریکه آثار آن درحفاریهای صورت پذیرفته شده موجود می‌باشد.

اردبیل در دوران مفرغ

آثار به‌دست‌آمده در حفاری‌های صورت گرفته در اردبیل، نشان از حیات در دوره مفرغ را به اثبات می‌رساند. آثار به‌دست‌آمده شامل شمشیرهای مسی، خنجرهای مختلف، تیر و سرنیزه، حلقه برای گرفتن زه کمان و تیردان‌های مسی، از نوع تبری که در لرستان پیدا شده و باستان‌شناسان، تاریخ آن را قریب سه‌هزار سال قبل از میلاد معین کرده‌اند، در ناحیه اردبیل نیز پیداشده‌است؛ چون این اشیا از مفرغ‌های به‌دست آمده لرستان ساده‌ترند، این امر قدمت اردبیل را فراتر هم می‌برد. باستان‌شناسان در یکی از گورها تعدادی مهره عقیق، لاجورد، شیشه، یک دکمه طلا و سفال به دست آورده‌اند

درضمن حفاری در تپه نادری اردبیل، باستان شناسان موفق شدند، بقایای معماری عصر مفرغ را به دست آورند. این بقایا از دوره‌های عصر آهن ۲ و ۳ و نمونه‌هایی از دوره‌های اشکانی، ساسانی، سلجوقی و اوایل دوره اسلامی هستند. این نوع معماری بسیار شناخته شده‌است و در بسیاری از نقاط دنیا به ویژه در معماری شرق ترکیه بسیار دیده شده‌است.

منطقه باستانی گیلوان

در دیگر کاوش‌ها درمنطقهٔ گیلوان اردبیل مواردی به شرح ذیل کشف گردیده‌اند:

موضوع قابل توجه در گورهای عصر آهن تدفین‌های دسته جمعی است که در گورهای این عصر بی‌نظیر است که این موضوع نشان از همان تداوم فرهنگی از عصر مفرغ جدید تا عصر آهن است. سازه‌های گورهای گیلوان از نوع سازه‌های چاله‌ای‌است و تدفین اسکلت‌ها به صورت چمباتمه‌ای انجام شده‌است. جهت قرارگیری سر این اسکلت‌ها نشان دهندهٔ این مطلب است که: اجسادی که در صبح دفن شده‌اند سرشان به طرف شرق و آن‌هایی که در ظهر دفن شده‌اند، سرشان به طرف جنوب بوده‌است.

از اشیایی که همراه با اسکلت‌ها به دست آمده می‌توان به: خنجر، سرنیزه و پیکان در گور مردان و سنجاق سینه، مهره‌های تزئینی، پولک و … در گور زنان اشاره کرد

اردبیل در دورهٔ ایلخانان

اردبیل اندکی بعد از هجوم گرجیان، به دست مغولان فتح و غارت شد. چنگیز در سال ۶۱۶ هجری قمری، به ایران حمله کرد و چون علاءالدین محمد خوارزمشاه شکست خورد و فراری شد، ولایات ایران یکی پس از دیگری در مقابل این سیل خروشان تاب مقاومت نیاورده، سقوط کردند. پس از حملهٔ چنگیز خان به ماوراءالنهر و خراسان، یمه و سبستای، دو تن از سرداران مغول به دنبال سلطان محمّد خوارزمشاه و تعقیب کسان او، شهرهای ایران را به باد غارت و ویرانی دادند. لشکریان مغول بین سال‌های ۶۱۷ و ۶۱۸ هجری قمری، به آذربایجان رسیدند. مردم تبریز انقیاد کردند و نجات یافتند. امّا مردم اردبیل مقاومت کردند و دو بار سپاه مغول را عقب راندند، ولی سرانجام مدافعین شهر ضعیف‌تر گردیده و در نتیجه، شهر اردبیل به دست مغول افتاد و با خاک یکسان گردید و از سکنهٔ پرشمار آن، جز آن‌هایی که قبلاً فرار کرده بودند، کسی زنده نماند؛ ولی به زودی اردبیل پس از این واقعه، باز رونق خود را از سرگرفت. در اوایل قرن هشتم هجری قمری، که حمدالله مستوفی از اردبیل دیدن کرده، توابع آن را صد پارچه و حقوق دیوانش را پانصد هزار دینار نوشته‌است. در عهد ایلخانان مغول، تبریز ترقّی بسیار کرد و به جای اردبیل، مرکز آذربایجان شد، اما با ظهور شیخ صفی‌الدین اردبیلی سردودمان خاندان صفوی، اردبیل دارالارشاد شد و در زمان شاهان صفوی اهمیّتی نوین یافت.

اردبیل در دورهٔ سلجوقیان

در اواخر عهد سلجوقیان که مصادف با قدرت یافتن دولت گرجستان بود، اردبیل از حملات گرجیان آسیب بسیار دید و در ۶۰۵ ه‍. ق، /۱۲۰۹م. غارت شد و گفته‌اند که دوازده هزار تن از مردم آن کشته شدند. حملهٔ گرجیان از حوادث ناگوار این عهداست. گرجیان در این دوران ، که مدّت آن در کتاب‌ها متجاوز از یک قرن نوشته شده، بلای بزرگی برای مسلمانان آذربایجان به ویژه اردبیل بودند و از قتل و آزار آنان خودداری ننمودند. شهرها و روستاها را ویران کردند، مردم بی گناه بسیاری را کشتند. حتّی در اردبیل به انتقام سوخته شدگان نخجوان، جمعی را در آتش انداخته و سوزانیدند و از هیچ گونه رفتار ناشایست روی برنتافتند

اردبیل در دوره صفویان

شاه اسماعیل یکم صفوی قیام مؤثر خود را ضد امیران آق قویونلو به سال ۹۰۷ از هجری قمری، ازاردبیل آغاز کرد و با مرکزیت اردبیل اتحاد خاصی بین اهالی آذربایجان ایجاد نمود . با وجود این، اردبیل به سبب آن که مدفن شیخ صفی الدّین بود، پایتخت معنوی شاهان صفوی به‌شمار می‌رفت و از تقدس و احترام خاصّی بهره‌مند بود.شاهان صفوی هرگاه که فرصتی به دست می‌آوردند، برای زیارت قبر جدّ خود به آن جا می‌رفتند. شاه عباس بزرگ از نیم فرسنگی شهر، چکمه و پاپوش از پا درمی‌آورد و با پای برهنه، پیاده به زیارت آرامگاه جدّش می‌شتافت

شهر اردبیل در عهد صفویّه به حدّ اعلای ترقّی خود رسید.  .در قرن نهم هجری قمری، در زمان خواجه علی سیاهپوش نهضت تشیع در اردبیل بروز کرد و در اواسط این قرن بود که مریدان شیخ صفی  بشدت رو به گسترش و توفیقات روز افزون بودند . سرانجام همین نهضت تشیّع موجب تشکیل دولت جدید صفوی گردید. اردبیل در زمان سلطان جنید، جدّ شاه اسماعیل اوّل در شمار شهرهای محترم و مقدّس شیعیان مانند مکّه، نجف، مشهد و کربلا درآمد. در دورة صفوی، اردبیل دارالامان و بست و پناهگاه مجرمان بود و شاه عبّاس در شعبان ۱۰۱۴ هجری قمری، فرمانی صادر کرد که اردبیل که به وسیله امیر تیمور گورکان دارالامان اعلام شده بود، همچنان دارالامان باقی بماند. نام اردبیل در جنگ‌های ایران و عثمانی مکرّر آمده‌است. شاه تهماسب دوم پس از فتح تبریز به دست ترکان عثمانی، از آنجا به اردبیل و سرانجام به قزوین و تهران گریخت. آذربایجان موقّتاً زیر فرمان ترکان عثمانی قرار گرفت ولی نادر شاه، عثمانیان را در سال ۱۱۴۲ هجری قمری، بیرون راند و چند سال بعد در مغان تاج‌گذاری کرد و تشریفات این تاج‌گذاری در اردبیل به عمل آمد. بعد از انقراض صفویّه، اردبیل اهمیّت و اعتبار اوّلیّة خود را از دست داد و در این امر، خواست نادر شاه اثر مستقیم داشت، زیرا که او از صوفیان و شیخاوندان صفوی اردبیل بیم داشت و از هر اقدامی که موجب تضعیف آن‌ها می‌شد، خودداری نمی‌نمود و برای از بین بردن علاقه‌مندان مؤثّر خاندان شیخ صفوی همواره تلاش می‌نمود.

در جنگ‌های ایران و روس، اردبیل به صورت آمادگاهی برای تهیّه نیازمندی‌های سپاه اردبیل و ایران درآمد و نارین قلعه معروف، که در زمان خود از قلاع مهمّ و معتبر ایران بود، به وسیله افسران فرانسوی همراه ژنرال گاردان مرمّت یافت و در پایان جنگ‌های مذکور نیز این قلعه پناهگاهی برای قشون ایران گردید. در این دوره، اردبیل مستقیماً در جبهة جنگ قرار نگرفت ولی در جنگ‌های ۴–۱۲۴۲ هجری قمری، ژنرال ایوان پاسکویچ سردار روسی اردبیل را تسخیر و موقتاً اشغال کرد و قسمت عمده کتابخانه معروف آرامگاه شیخ صفی‌الدین اردبیلی به سن پطرزبورگ حمل شد و در موزه ارمیتاژ جای گرفت. در زمان ناصرالدین شاه قاجار، در بقعه تعمیراتی شد و بقیّه کتابخانه آن را به تهران حمل کردند. شهر اردبیل در دوره قاجاریه رونق و شکوه دوره صفویّه را نداشت و حوادث پس از انقراض صفویّه، آسیب فراوان به این شهر وارد کرد. امّا بعد از صفویّه نیز مردم ایران مخصوصاً شیعیان به اردبیل اهمیّت بسیار می‌دادند و تا اواخر قاجاریّه به زیارت این مقبره می‌رفتند.

اردبیل در دوران قاجار

اردبیل در این زمان، مخزن کالاهایی بوده که از تفلیس، دربند و باکو به تهران و اصفهان حمل می‌شد و بازارهای پررونقی داشت. استحکامات شهر متوسّط و شهر از نظر وجود ساختمان‌های خوب در مضیقه بود؛ تجارت این شهر نیز به سبب بندر آستارا، که در ۷۲ کیلومتری آن است، مهمّ بوده و شهر کاروان سراهای معتبر داشته‌است و بهترین صادرات آن خشکبار، قالی و پشم بوده‌است. در عهد فتحعلی شاه، بین ایران و روسیه تزاری دو بار جنگ اتّفاق افتاد و چنان‌که از تواریخ بر می‌آید، این دوره یکی از ادوار مصیبت بار ایران بود و در جنگ‌های ممتدی که بین این دو کشور روی داد، جمع کثیری از مردم ایران و سکنه اردبیل به خاک سیاه نشست و قسمت اعظمی از خاک ایران یعنی قفقاز و ارمنستان با هفده شهر مهمّ و معروف آن‌ها به تصرّف روس‌ها درآمد.

وقتی که عباس میرزا از قشون روس شکست خورد، برای جمع‌آوری نیرو به تبریز آمد و به این خیال که زمستان مانع حمله روس‌ها خواهد شد، به تهیه نفرات و فراهم کردن سلاح برای جنگ‌های بهاره پرداخت، لیکن ژنرال مدداف فرمانده روسی قره باغ از موقعیّت استفاده کرده، از رود ارس گذشت و راه تبریز پیش گرفت. عبّاس میرزا دستور داد که برای تأمین غذای شش‌ماهه اهالی تبریز اقدام کنند؛ زیرا قصد داشت از این شهر دفاع نماید. فرمانده روسی چون از این امر آگاه شد، به جای آن که نیروی خود را در محاصره تبریز صرف کند، از راه مشگین‌شهر عازم تسخیر اردبیل گردید. قلعه اردبیل در این زمان فاقد نیروی کافی بود، زیرا آن‌ها را برای دفاع از حدود ارس اعزام داشته بودند. حاکم اردبیل، که اسکندر خان قاجار بود، متوجّه این نقص گردیده بود و به دفعات ضعف نیروی دفاعی شهر را به نایب السّلطنه اعلام کرده و حتّی خود برای عرض گزارش به تبریز رفته بود.

عباس میرزا به محض آن که از تصمیم فرمانده روسی اطّلاع یافت، فرزند خود جهانگیر میرزا را به اردبیل اعزام داشت و فوج شقاقی را به فرماندهی سلیمان خان گیلک در اختیار وی گذاشت تا به حفظ و حراست قلعه بپردازند. جهانگیر میرزا با عجله خود  و از آن جا با سه چهار دسته سرباز به اردبیل رسانید. این اوضاع مقارن با زمانی شد که فرمانده روسی به قره‌سو، در دو فرسخی اردبیل رسید، و چون از ورود نیروی امدادی برای دفاع از این شهر آگاه شد، به طرف مغان، که محل قشلاق احشام و ایلات عشایر بود، متوجّه گردید و آن‌ها را چاپیده با خود برد.

در سال ۱۲۴۶ هجری قمری، عبّاس میرزا نایب السّلطنه، که در عین حال والی آذربایجان بود، حکومت اردبیل را به دو فرزند خود داده و از این دوران است که نارین قلعه اردبیل به علّت استحکام آن، تبعیدگاه مخالفان حکومت گردید.

اردبیل در مشروطیت ایران سهم بزرگی داشت. با پیشبرد مشروطه خواهی، اوّلین انجمن ولایتی اردبیل در سال ۱۳۲۶ هجری قمری، تشکیل گردید ولی با پیش آمدن استبداد صغیر، این قبیل مجامع عموماً بسته شد و جزء فعالیّت‌های زیرزمینی گردید و کسانی مثل ملّا امام وردی و مشهدی حسین آخوندزاده و میرزا محسن امام زاده و دیگران کشته شدند و چون محمد علی شاه از سلطنت خلع گردید، جمعی از سران استبداد مانند خادم باشی، مبشّر، مؤتمن، مشیرالتجّار و غیر هم که برای تشکیل انجمن شهری به نارین قلعه دعوت شده بودند، در یکی از اتاق‌های آن جا تیرباران شدند.

ولی دولت روسیه که با خلع محمد علی شاه مخالف بود، رحیم خان رئیس طایفه جلبیانلو را در قراچه داغ با پول و سلاح مجهز کرد و او رؤسای سی و دو طایفه شاهسونان را که در منطقه وسیع ولایت اردبیل زندگی می‌کردند، با خود هم داستان کرده، اردبیل را محاصره کرد و شهر پس از بیست روز مقاومت در ۲۲ شوال ۱۳۲۷ ه‍. ق، سقوط کرد و بی‌رحمانه غارت شد. پس از این واقعه، دولت روسیّه به بهانه حفظ جان و مال اتباع خود، از طریق بندر آستارا در اردبیل نیرو پیاده کرد و در اندک زمانی این شهر را اشغال نمود. دولت مرکزی بیرم خان را برای تنبیه عشایر به اردبیل فرستاد و او اگرچه آنان را شکست داد و تنی چند از رؤسای آن‌ها را به اسارت درآورد، ولی به سبب حضور سپاهیان تزاری در اردبیل، که تا انقلاب اکتبر ۱۹۱۷ میلادی در آن جا مستقر بودند، تنبیه کامل غارتگران میسّر نگردید. در جنگ جهانی اول، که دامنه آن به ایران نیز کشیده شد، چندی هم سپاهیان عثمانی به این شهر درآمدند و فرقه‌ای به نام فرقه اتّحاد اسلامی به وجود آوردند. پس از انقلاب روسیه (۱۹۱۷)، جمعی از جوانان کمونیست قفقاز از راه آستارا به اردبیل آمدند، لیکن طوایف اطراف جمع زیادی از آن‌ها را کشته، سلاح‌هایشان را به یغما بردند. قبل از کودتای ۱۲۹۹ شمسی، اردبیل به سبب خودسری عشایر شاهسون از لحاظ امنیّت وضع مساعدی نداشت. بعد از کودتا، دولت مرکزی در صدد تخته قاپو کردن آن‌ها برآمد و سرانجام موفّق به سرکوبی و جمع‌آوری سلاح‌های ایشان گردید و امنیّت به اردبیل بازگشت. حاج باباخان اردبیلی از مهم‌ترین شخصیت‌های تأثیرگذار در تاریخ مشروطه می‌باشد.

اردبیل در سده‌های نخستین اسلامی

اردبیل در زمان حمله اعراب مقرّ مرزبان آذربایجان بوده و حذیفه بن یمان، سردار عرب آن را در سال ۲۲ه‍.ق /۶۴۳. م، به صلح گشود. در این دوره، اردبیل مرکز آذربایجان بود و از میانه تا باجروان در کنار رود ارس و شهر شیز نزدیک مراغه جزو این ایالت محسوب می‌شد. پس از چندی حذیفه به دستور عمر بن خطّاب عزل شد و عتبه بن فرقد به جای او منصوب گشت. در زمان او، مردم اردبیل علیه اعراب شورش کردند. عتبه بن فرقد چون به اردبیل رسید با شورشیان جنگید و بر آن‌ها پیروز شد و غنایم بسیاری از آن‌ها گرفت.

در زمان خلافت علی بن ابیطالب، ولایت آذربایجان نخست با سعید بن ساریه خزاعی و سپس با اشعث بود. در زمان ولایت اشعث، اکثر مردم آذربایجان اسلام آورده بودند و قرآن می‌خواندند. او گروهی از اعراب اهل عطا و کسانی که از بیت‌المال حقوق سالانه می‌گرفتند را در اردبیل سکونت داد و به آنان دستور داد که مردم این سامان را به اسلام دعوت کنند. اشعث، اردبیل را پایتخت خود ساخت و در مدّت حکومت او اردبیل آباد شد. به دستور وی مسجدی در اردبیل بنا کردند و این مسجد بعدها توسعه یافت.

هنگامی که سپاهیان عرب در آذربایجان و اردبیل بودند، عشیره‌های عرب از کوفه، بصره و شام به آن جا روی آوردند. اینان هر چه قدر توانستند، برای خود زمین به دست آوردند و گروهی از ایشان زمین‌های ایرانیان را خریدند و عدّه‌ای از زارعین نیز برای حفظ خود، زمین‌ها را به آنان سپردند و خود، کشاورز آنان شدند.

در سال ۱۰۷ هجری قمری، یعنی در زمان هشام بن عبدالملک خلیفه اموی، خزرها از راه دربند گذشته به استان بیلقان در کنار رود ارس حمله بردند و سپس از ارس گذشته به سوی ایران عازم شدند و تمام آذربایجان را گرفته، غارت کردند و اردبیل را ویران ساختند. خزرها همه مردان بالغ شهر را کشتند و زن و فرزندان آنان را به اسیری بردند.

در آن زمان، سه هزار تن مسلمان در اردبیل سکونت داشتند. در اواخر قرن دوّم هجری، که آذربایجان همچنان به دست خلفای بغداد اداره می‌شد، یک نهضت مذهبی و اشتراکی به نام خرمدینان پدید آمد.

خرمدینان جمعی از مردم ایران بودند که بر اثر فشار اعراب و سختی‌های زندگی در صدد ترویج آیین مزدک برآمدند و تشکیلات وسیعی را در ایران به وجود آوردند. بابک خرمدین در حدود سال ۲۰۱ هجری قمری، به پیشوایی خرمدینان رسید و در اردبیل و حوالی آن مدّت ۲۲ سال مبارزه او با دولت عبّاسی طول کشید.

پیرامون علّت نام‌گذاری این نهضت به خرمّدینان، برخی از دانشمندان معتقدند که چون بابک از روستایی به نام خرّم در نزدیکی اردبیل برخاسته بود، از این جهت طرفداران وی به خرّمیان یا خرّمدینان معروف گشته‌اند و خواجه نظام الملک می‌گوید که خرّمدین از خوردین گرفته شده و بدان جهت این طایفه به خرّمدین شهرت یافته‌اند.

مجموعه جهانی شیخ صفی الدّین اردبیلی

بقعهٔ شیخ صفی- که از بناهای منحصربه‌فرد در میان ساختمان‌های مذهبی است- شامل تعدادی از بناهای دوره‌های مختلف است که نخستین بار شاه طهماسب آن‌ها را به‌صورت مجموعه واحدی درآورد. بعدها شاه عباس باعث افزودن بناهای مهم به این مجموعه و اصلاحاتی در آن گردید. اهمیّت زیاد این اثر تاریخی به‌طور کلی در رابطه‌ای که با سلسله خاندان سلاطین صفویّه دارد جلوه‌گر می‌شود. اسلاف شاهان صفویّه و همچنین شاه اسماعیل یکم سرسلسله این خاندان در داخل این مجموعه تاریخی به خاک سپرده شده‌اند. این مجموعه از نظر معماری اسلامی دارای اهمیّت فوق‌العاده است. هر یک از عمارات منفرد آن بی‌نظیر می‌باشد. این امر در مورد خود مقبره کمتر صادق است تا در مورد نمازخانه مقابل آن. ضلعی که مقابل حیاط قرار گرفته مانند نمای کاخی ساخته شده‌است. طرح این بنا در هنر شرق بیگانه به نظر می‌رسد و بیشتر رنسانس را به خاطر می‌آورد. لیکن جزئیات یعنی کاشیکاری، طرح‌ها، قاب، پنجره‌ها، مقرنس‌کاری‌ها، آجرکاری‌ها که با فاصله و بندهای وسیع‌تری انجام گرفته هنر خالص شرقی است. بناهای متعلّق به بقعهٔ شیخ صفی عبارتند از: درب ورودی و حیاط بزرگ- حیاط کوچک یا دالان روباز- صحن بقعه- مسجد جنّت‌سرا– حیاط مقابر- شهیدگاه- چلّه‌خانه. قسمت‌های اصلی بقعه عبارتند از: «رواق یا قندیل خانه- مقبره شیخ صفی- مقبره شاه اسماعیل صفوی– حرمخانه- چینی خانه». بقعهٔ شیخ صفی الدّین از نظر کاشیکاری و تزیینات از زیباترین ابنیه تاریخی دورة صفوی محسوب می‌شود.مجموعه بناهای مذهبی شیخ صفی یکی از شاهکارهای هنری و معماری دورهٔ اسلامی ایران است که از لحاظ تزیینات کاشی کاری معرّق و کتیبه‌های زیبا در خور توجّه می‌باشد.مناظر تزیینی مجموعهٔ بناهای مذهبی شیخ صفی چه از داخل و چه از خارج شامل نقّاشی، گچ بری، قطارسازی و مقرنس کاری با رنگ طلایی می‌باشد که بسیار زیباست. این مجموعهٔ مذهبی که بر فراز یک بنای متعلّق به عصر مغول ساخته شده‌است، به درستی معلوم نیست که در چه زمانی تکمیل و توسعه یافته‌است.

مقبرهٔ «شیخ امین‌الدین جبرییل» پدر شیخ صفی‌الدین اردبیلی از جملهٔ بهترین نمونهٔ مقابر گستردهٔ معماری اسلامی ایران محسوب می‌شود که سادگی و موزون بودن اجزای آن و سرانجام تزیین فوق‌العاده در سطوح داخلی این بنا، آن را در زُمرهٔ شاهکارهای معماری دورهٔ صفویه قرار داده‌است.

این مقبره بنایی است که به‌طور نامساوی از دو قسمت تشکیل یافته، یک عمارت چهارگوش مرکزی و یک مقصوره مانند پنج ضلعی در جلو. اضلاع این بنا که بر روی شالودهٔ سنگی قرار گرفته دارای تاق‌نماهای نوک تیزی است. برجی که شبیه برج مقبرهٔ شیخ صفی است احتمالاً مربوط به قرن هشتم ق چهاردهم م است که شیخ صدرالدین موسی پسر دوم شیخ صفی آن را ساخته‌است، اما عمارتی که بر روی شالودهٔ اطراف بنای اصلی قرار گرفته، در زمان‌های بعد یعنی هم‌زمان با بقعهٔ شیخ صفی در اوایل قرن دهم/شانزدهم م بنا گردیده‌است.

این مقبره در وسط محوطهٔ محصور وسیعی واقع شده و از قسمت‌های زیر تشکیل یافته‌است: حصار، حیاط بقعه، ایوان جلوبنا، رواق، بنای اصلی بقعه، حجرات و غرفه‌ها

مجموعه عتیق جمعه اردبیل

مسجد جمعه، که تحت شمارة ۲۴۸ در تاریخ ۲۸ خرداد ماه سال ۱۳۱۵ جزو آثار ملّی به ثبت رسیده، در قسمت شمال شرقی اردبیل و بر فراز تپّه‌ای بلند و در میان گورستانی مرتفع، حدّ فاصل کوچه‌های عبدالله شاه و پیرشمس‌الدّین قرار گرفته‌است. 
بر طبق روایاتی که در محلّ وجود دارد، مسجد جمعه دقیقاً بر جای یک بنای پیش از اسلام برپاشده و چنین تصوّر می‌شود که محلّ آن آتشگاهی بوده که در صدر اسلام، هم‌زمان با روی آوردن مردم به دین اسلام، به مسجد تبدیل شده‌است.”این مسجد در شرق شهر و روی یک بلندی کوچک قرار دارد و جهت استفاده نمازگزاران به قسمت‌های کوچک تقسیم شده؛ بخش اصلی که زیر گنبد قرار گرفته (گنبدخانه) به قدر کفایت بزرگ است و گرداگرد آن دیواره‌ای است که رفته‌رفته به شکل ناقوس درآمده‌است. در جلوی مسجد نیز یک چشمه قرار دارد این بنا برای نخستین بار در قرن پنجم هجری قمری، احتمالاً بر روی ویرانه‌های یک بنای زمان ساسانی ساخته شده، و در آن زمان از یک شبستان گنبد دار مربّع و تالار تاق دار بلند مرکّب بوده‌است. وقتی که مغولان در سال ۱۲۱۷ میلادی شهر اردبیل را نابود کردند، به مسجد جمعه آسیب فراوان وارد آمد و گنبد آن در سال ۶۵۰ هجری قمری دوباره ساخته شد و در آن زمان بعضی قسمت‌های آن با گچ پوشیده و بندکشی کاذب و توپی روی آن نقش گردید. در اواسط قرن هشتم هجری قمری، شبستان گنبد سفیدکاری شده و محراب گچی ساخته شد و روی آن با نقّاشی تزیین گردید. عناصری که [در مسجد جمعه] از قرن هشتم [هجری قمری] وجود دارد، شامل پوشش گچی سختی است که سطوح دیوار داخلی اتاق گنبد را پوشانیده و محراب مقرنس و تزیینات دیگر نقّاشی شده‌است. نمای تاق‌های گوشه‌ای و نغول مدوّر و تزیینات دیوارهای تحتانی تزیین شده و طرح‌های آن به رنگ نیلی است که با الگو انداخته شده‌است. تزیینات مزبور شبیه تزیینات داخلی مقبره اولجایتو و برج ابرقو است، ولی در مسجد جمعه اردبیل طرح‌ها دقیق تر و ظریف تر و محدود به نواحی معیّن است.

جمعه مسجد از نظر پلان در ردیف مساجد با ترکیب چهار تاق و ایوان قرار می‌گیرد. این ترکیب در قرون اولیه اسلامی به شکل چهار تاق بوده‌است که در مسیر تکامل خویش به صورت کنونی درآمده‌است. در زمان سلجوقیان این ترکیب چهار تاق در سمت عقب و ایوان در سمت جلو متداول و معمول شد. بدون تردید مساجد با ترکیب چهار تاق و ایوان، که در عصر اسلامی در معماری جای گرفتند ملهم از آتشکده‌های عصر ساسانی بوده‌اند

بازار تاریخی اردبیل

مجموعه بازار کهن اردبیل یادگاری از دوره صفوی و ماقبل انست. در قرن دهم هجری در زمان حکومت شاه طهماسب اول بازارهای اردبیل از رونق بسیار زیادی برخوردار بوده‌اند

تقسیم‌بندی کل بازار اردبیل عبارتنداز: بازار بقالان، قصابان، خراطان، سراجان، قیصریه، چاقو فروشان، کلاه دوزان ، کفاشان ، علافان و… سرای دیگر اشاره کرد. راسته‌های موجود در بازار اردبیل عبارتند: از راسته اصلی بازار، راسته قیصریه، علافان، راسته پیرعبدالملک، بازار زرگران، سراجان، پارچه فروشان، کفاشان، مسگران، چاقوسازان، آهنگران و سراهای آنها. در قرن هفتم و هشتم بازار اردبیل رونق فراوان داشته‌است. در دوره‌های بعد، قسمتی از بازار بزرگ و تیمچه‌ها و سراها از موقوفات بقعه شیخ صفی الدین به‌شمار می‌رفت و درآمد و عواید حاصله به مصرف مخارج این بقعه می‌رسید.

پیشینهٔ کتابخانه در اردبیل

نخستین کتابخانه در اردبیل در قرن هشتم قمری به‌همت شیخ صدرالدین موسی، فرزند شیخ صفی‌الدین اردبیلی، در جوار آرامگاه پدرش جهت استفادهٔ عموم ایجاد شد. در آن زمان پس از کتابخانه آستان قدس رضوی، کتابخانهٔ اردبیل قدیم‌ترین و غنی‌ترین کتابخانهٔ ایران به‌شمار می‌رفت. شیخ صفی‌الدین اردبیلی به سال ۷۰۰ ق. جانشین شیخ زاهد گردید و خانقاهی برای مریدانش ترتیب داد و کتابخانه‌ای نیز بنیان نهاد که پس از مرگ او، کتابخانه همچنان مجمع مریدان بود. مخصوصاً پس از تشکیل سلسلهٔ صفویه (۹۰۷ ق)، به کتابخانه و آرامگاه شیخ توجه بیشتری شد به‌حدّی که شاه عباس اول صفوی (۹۹۶–۱۰۳۸ ق) در سنهٔ ۱۰۱۷ ق. کتاب‌های گرانبهایی در آنجا وقف کرد.

آدام اولئاریوس که به سال ۱۰۴۷ ق. / ۱۶۳۷ م. از این کتابخانه بازدید کرده، می‌نویسد که اکثر کتاب‌های خطی آنجا از نظر هنر و درونمایه در دنیا بی‌نظیرند….

جیمز موریه انگلیسی این کتابخانه را به سال ۱۲۲۷ ق. / ۱۸۱۲ م. در حالی‌که کتاب‌ها بر روی هم انباشته شده بود، دیده‌است. در جنگ دوم ایران و روس (۱۲۴۱–۱۲۴۳ق)، این کتابخانه به‌عنوان غنیمت جنگی نصیب روس‌ها گردید و تعداد ۱۱۴ نسخه از کتاب‌های نفیس و نادر آن به کتابخانهٔ سن پترزبورگ روسیه منتقل گردید. در سال ۱۳۱۴ ش. تعداد کتاب‌های باقی‌مانده به دستور وزارت معارف به تهران انتقال یافت.

در سال ۱۳۲۸ ش. کتابخانه‌ای عمومی با نام «قرائت‌خانه عمومی» با ۹۰۰ جلد کتاب جهت استفادهٔ عموم، به‌ویژه معلمان، به‌همت معاون رئیس فرهنگ اردبیل تأسیس شد. در سال ۱۳۴۶ با تشکیل کتابخانهٔ عمومی اردبیل، مجموعهٔ قرائت‌خانهٔ عمومی به این کتابخانه منتقل گردید، که با نام «کتابخانه عمومی شماره یک»، قدیم‌ترین کتابخانهٔ عمومی در مرکز استان اردبیل به‌شمار می‌رود.

جاذبه های گردشگری  اردبیل :

آرامگاه شیخ صفی‌الدین میراث جهانی یونسکو، مسجد جامع اردبیل ، مسجد عتیق اردبیل ، مجموعه تاریخی صادقیه ، مجموعه تاریخی آقازاده ، مجموعه تاریخی و پیاده راه  یئدی گوز، پیاده راه اسفریس (عالی قاپو )، مجموعه تاریخی حاج فخر ، مسجد تاریخی میرزا علی اکبر ، امام زاده سید صدر االدین ، عمارت تاریخی وکیل الرعایا ، عمارت تاریخی یعقوبیه ، عمارت رضا زاده ، عمارت بلدیه ، موزه با عمارت تاریخی مردم شناسی ، موزه و عمارت تاریخی صنایع دستی ، موزهای چینی  و مفاخر دینی …،عمارت تاریخی ابراهیم اباد ، مجموعه بازار با دهها راسته قدیمی اردبیل  و بقعه سید امین الدین جبراییل از بناهای تاریخی مهمّ این شهر به‌شمار می‌روند. مضافاً این که مجموعه شورابیل (در داخل شهر)و فضای پیرامون آن ، رودخانه بالیقلو چای (در داخل شهر)، دریاچه نئور، جنگل فندق‌لو، پیست اسکی آلوارس، پیست اسکی روی چمن جنگل فندقلوی ، پیکره سنگی بابا داوود عنبران، منطقه توریستی سرعین، تفرجگاه بولاغلار و دهکده سولان در زمره جاذبه‌های گردشگری مهم این شهر به حساب می‌آیند.

از دیگر جاذبه‌های گردشگری اردبیل (آب درمانی ):

آب‌های معدنی که اغلب مزین به زیبایی‌های بی‌نظیر طبیعی می‌باشند عبارت‌اند از: گاومیش گلی  ، ساری سو ، قهوه سویی ، خلخال سویی، قطورسویی، دودو، ایلاندو ، مشه سویی، شابیل، قینرجه، ویلادره، سردابه و… همچنین آبشارها و عوارض طبیعی دیدنی مانند آبشار نره‌گر در روستای اسبوی خلخال، آبشار شورشورنه عنبران، آبشار سردابه، دریاچه واقع در قله سلطان سبلان، روستای زیبای اندبیل(خلخال) و سواحل رود قزل اوزن، جاده فوق‌العاده زیبای خلخال به اسالم، مراتع وسیع دامنه سبلان^، روستای اناردر جاده اردبیل به مشکین شهر زادگاه مادر بابک خرمدین وقلعه مربوط به بابک خرمدین مبارز اردبیلی می‌باشد.

جشنواره گل‌های بابونه اردبیل

از دیگر جاذبه‌های گردشگری استان اردبیل جشنواره گل‌های بابون در  فندقلو می‌باشد، که همه ساله هم‌زمان با روز جهانی گل و گیاه در ۲۵ و ۲۴ خرداد، با حضور گسترده گردشگران داخلی و خارجی در منطقه توریستی جنگل فندقلو ی نمین که یکی از مناطق بکر و ذخیره‌گاه طبیعی گیاهان دارویی است برگزار می‌شود. این جشنواره در مراتعی با وسعت چند صد هکتار بابونه، به همت سازمان میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی استان برگزار می‌گردد. ضمن برگزاری برنامه‌های شاد موسیقی و نمایش گروه‌های هنرمند، در دو بخش برنامه‌های متنوع فرهنگی، هنری و تفریحی را برای کودکان و نوجوانان و قشرها مختلف مردم برگزار کردند. در این جشنواره هنرمندان چیره‌دست و صنعتگران این منطقه، با تولید گلیم، مسند، جاجیم و ورنی میراثی گرانبها را در معرض نمایش عموم قرار می‌دهند.

دانلود مجموعه های بسیار زیبا برای ولپیپر

غذاهای سنتی :

از غذاهای سنتی اردبیل می‌توان به یرآلما کبابی. کباب شیشلیک،کباب کاسه ی،  آلبالو پلو، لپه خورشت، اوماج آشی، آش دوغ، سوتلی آش، یارما آشی، بزباش، پیچاق قیمه، تاس‌کباب، ترحلوا، دومه کباب، باستیرما پلو، ترشی‌قرمه، چیغیرتما، حلوای سیاه، حلوای زرد، حلوای زنجبیل، خشیل، خورش قاتق، ساج‌ایچی، قرمه‌سبزی، قویماق، قیساوا، قیقاناق، کوفته، لونگی و هرا اشاره کرد.

آش دوغ اردبیل (آیران آشی) مهم‌ترین غذای سنتی اردبیل است و به‌عنوان غذای سنتی جهانی شناخته شده‌است

نخستین مراکز آموزشی علمی اردبیل

ثبت نام در مکتب خانه بدون اینکه همراه با تشریفات باشد صرفاً با ملاک توان کودک برای نشستن و تعلیم گرفتن همراه بوده‌است. بابا صفری نویسندهٔ کتاب «اردبیل در گذرگاه تاریخ» آورده که مکتب دار کودکان را از پنج سالگی می‌پذیرفته و همین که طفل می‌توانسته بنشیند و آمادهٔ خواندن باشد می‌توانسته در مکتب خانه برای یادگیری پذیرفته شود. چهار دوره آموزشی با تنوع تدریس در مکتب‌خانه‌های اردبیل دوره‌های آموزشی به چهار بخش دورهٔ پیش از دبستان، دبستان، دورهٔ سوم و دورهٔ عالی تقسیم‌بندی شده بود. دورهٔ پیش از دبستان مربوط به مکتب خانه‌هایی با حضور آخوند باجی‌ها بوده که آموزش اولیه به مانند مهد کودک را بر عهده داشته‌اند. در این دوره کودکان تا اذان ظهر تحصیل می‌کردند. در دورهٔ دبستان ملا و آخوندهای برجسته کودک را تعلیم می‌دادند و پس از آن مدرسه و آموزش عالی آغاز می‌شد. در این دوره نیز تحصیل از اذان صبح تا اذان مغرب با وقفه یک ساعته برای ناهار همراه بود. اما تفاوت دوره‌های آموزشی به مانند شیوهٔ آموزش فعلی در مواد درسی و به صورت پله به پله بوده‌است.

به واسطهٔ اصرار بیش از حد مردم به تحصیل فرزندانشان در مدارس نوین، توسعهٔ این مدارس دراردبیل با استقبال مواجه گردید؛ از جمله دبیرستان تاریخی صفویه . دبیرستان تدین .

عکس و مناظر زیبا برای دانلود (ولپیپر )

نخستین روزنامه‌های اردبیل

• روزنامه اتفاق – مقارن با نهضت مشروطه
• روزنامه برگ سبز– به مدیر مسئولی فضل‌الله شیخ الاسلامی- تاریخ چاپ ۱۲۸۷ خورشیدی(۱۳۲۶ قمری)
• روزنامه جودت-به مدیر مسئولی حسن جودت- تاریخ چاپ ۱۳۰۶ خورشیدی
• روزنامه قبس-به به مدیر مسئولی عزیز صابر-تاریخ چاپ ۱۳۳۰ خورشیدی
• روزنامه شمس ایران-به مدیر مسئولی محمد شمس‌زاده- تاریخ چاپ ۱۳۲۸ خورشیدی
• روزنامه دامن حق-به مدیر مسئولی محمد ذاکری- تاریخ چاپ ۱۳۳۱ خورشیدی
• روزنامه پیک روز-به مدیر مسئولی علی علایی- تاریخ چاپ ۱۳۲۸ خورشیدی
• روزنامه دفاع-به مدیر مسئولی سید اسماعیل حسینی- تاریخ چاپ ۱۳۳۰ خورشیدی
• روزنامه بهار آذربایجان-به مدیر مسئولی محمود صالحی- تاریخ چاپ۱۳۳۰ خورشیدی

روز ملی اردبیل

همزمان با ۲۶ رجب برابر با ۴ مرداد سالروز تأسیس سلسله صفویه و با هدف گرامی‌داشت خدمات خاندان صفوی، این روز توسط شورای فرهنگ عمومی کشور، به نام بزرگداشت شیخ صفی الدین اردبیلی و روز ملی اردبیل در تقویم تاریخ فرهنگی ایران ثبت گردید.

عکس برای والپیپر (دانلود )

مراکز دانشگاهی :

چندین دانشگاه در شهر اردبیل وجود دارد که اولین آن‌ها در سال ۱۳۵4 شروع به احداث شده‌است. از آن جمله می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

• دانشگاه محقق اردبیلی
• دانشگاه علوم پزشکی اردبیل
• دانشگاه آزاد اسلامی
• دانشگاه جامع علمی کاربردی اردبیل
• دانشگاه پیام نور اردبیل
• دانشگاه صنعتی اردبیل
• دانشگاه بین‌المللی صنعتی قفقاز
• دانشگاه فنی وحرفه‌ای پسران رازی اردبیل

ترابری

فرودگاه بین‌المللی اردبیل

فرودگاه اردبیل در فاصله ۱۱ کیلومتری شمال شرق شهر اردبیل، در ارتفاع ۱۳۱۱ متری از سطح دریا و در ارا ضی نسبتاً مسطحی به مساحت حدود ۱۰۰۰ هکتار واقع شده‌است. احداث این فرودگاه از سال ۱۳۵۲ شروع و بعلت آغاز جنگ تحمیلی در سال ۱۳۵۸ عملیات تکمیلی احداث آن فرودگاه متوقف و از سال ۱۳۶۸ عملیات تکمیل احداث فرودگاه شروع و در سال ۱۳۷۰ با تکمیل باند به طول ۳۳۵۰ متر و ترمینال به مساحت ۹۰۰ متر مربع تکمیل سایر پروژه‌ها و نصب سیستم ناوبری NDB وسایر تجهیزات اولیه فرودگاهی، فرودگاه اردبیل عملیاتی شد وبا نشست هواپیمای C-130در سال ۱۳۷۰ افتتاح گردید. در حال حاضر هفته‌ای ۶۰ پرواز در مسیر تهران-اردبیل-تهران و ۸ پرواز در مسیر مشهد-اردبیل-مشهد و پروازهای حج عمره برقرار می‌باشد، با توسعه فرودگاه و تأسیس ترمینال‌های حجاج به مساحت ۶۰۰۰ متر مربع احداث گردیده‌است. بر اساس برنامه‌ریزی و توافقات انجام یافته پرواز به استانبول ترکیه و پرواز به عتبات و سوریه، بر تعداد پروازهای فرودگاه افزوده می‌گردد. .

شهرهای خواهر خوانده شده بین المللی اردبیل :

• تیساوازوری مجارستان؛ از خواهرخوانده‌های اردبیل در سال ۲۰۱۱ میلادی

  ارزروم ترکیه؛ از خواهرخوانده‌های اردبیل در سال ۲۰۱۳ میلادی

  قونیه ترکیه؛ از خواهرخوانده‌های اردبیل در سال ۲۰۱۶ میلادی

  سومقاییت آذربایجان؛ از خواهرخوانده‌های اردبیل در سال ۲۰۱۶ میلادی

مجموعه های ورزشی بین المللی  :

مجموعه ورزشی علی دایی با ظرفیت 15000 نفر تماشاگر کاملا صندلی کوب شده با چمن مصنوعی

مجموعه ورزشی سرپوشیده رضا زاده با ظرفیت 6000 نفر

که چندین دوره از مسابقات بین المللی و جهانی والیبال تیم ملی  در این ورزشگاه برگزار شده است

یافته‌های تازه درباره پیشینه اردبیل در منطقه مرادلو اردبیل نشان از کشف تاریخ ۴۰ هزار ساله در اردبیل را به اثبات می‌رساند. محوطه شامل بیش از یکصد تخته سنگ مزین به نقوش صخره‌ای بوده که با بررسی و مطالعه هر یک از آنها زوایای پنهانی از نحوه زندگی و استقرار بشر در این منطقه از کشور نمایان خواهد شد. منطقه اردبیل حداقل از هزاره ششم قبل از میلاد مسکونی بوده‌است.

پارک های شهر :

• مجموعه گردشگری شورابیل
• مجموعه پیاده روی یئدی گوز
• پارک ساحلی
• پارک معلم
• باغ جیرال
• باغ میراشرف
• باغ لاله
• پارک فدک
• پارک قزل گول

بیمارستان های شهر :

• بیمارستان سبلان
• بیمارستان آرتا
• بیمارستان حافظ
• بیمارستان امام خمینی
• بیمارستان امام رضا علیه السلام
• بیمارستان علوی
• بیمارستان بوعلی
• بیمارستان شیرخورشید( فاطمی)
• بیمارستان قائم
• بیمارستان ایثار

خوراکی های اصلی شهر:

• عسل سبلان با قیماغ محلی (سرشیر )
• آش آیران (دوغ )
• کباب کاسه ی (کره ی)
• خورشت پیچاق قیمه

از مناسک اصلی و اصیل مذهبی خاص شهر :

• مراسم آیینی  طشت گذاری محرم که از سه روز قبل از محرم شروع میشود .با قدمت حدود 500 سال
• مراسم آیینی عزاداری محرم از طشت گذاری تا شب تاسوعا بصورت گردشی بین محلات اصلی شهر محلات شش گانه و مساجد زیر مجموعه انها بصورت ترتیبی و با یک ردیف خاص و منظم به این صورت که هر مسجد با اهالی خود در این ده شب به محله دیگر آمده و بصورت مهمان آن مسجد اقدام به عزاداری میکنند .این ایین قدمتی حدود از 500 سال دارد .

مهمترین کوههای منطقه :

• کوهستان سبلان
• کوه بزقوش
• کوه باغرو

مهمترین دشتهای منطقه :

• دشت اردبیل
• دشت ارشق
• دشت مغان

مهمترین چشم اندازهای دیدنی:

• دره حیران
• دره شیروان
• آبشار گرگر
• دره کیوی
• آبشار سردابه
• ابشار یئدی بلوگ
•  

اسطوره های شهر :

• علی دایی
• اکبر عبدی
• حسن چوهر چی
• بهنام تشکر
• جمشید هاشم پور
• ملاقلی پور
• حسین رضا زاده
• پارسا خائف
• علی اشکانی
• سید علی حسینی